De paddenstoelsector draagt, via het Productschap Tuinbouw (PT), samen met anderen bij aan een aantal onderzoeksrichtingen, die de sector verder kan helpen. Onderstaand worden in het kort enkele trajecten beschreven.
Schone teelt Producten, milieuvriendelijk geteeld met ook inzet van natuurlijke middelen, staan bij consument en retail in steeds hoger aanzien. Ook de bereidheid om voor deze producten meer te betalen neemt toe.
De mogelijkheden en inzichten bij de teelt van champignons in Nederland zonder inzet van chemische middelen ligt in principe binnen handbereik. Om hier adequaat op in te spelen is door de sector, met financiering vanuit het PT, een Masterplan Gewasbescherming voor de teelt van champignons opgezet. Onderzoek en voorlichting werken nauw samen met de telers. Mogelijkheden worden bezien hoe en met welke maatregelen dit kan worden gerealiseerd. Hygiëne is daarbij een speerpunt. Protocollen zijn opgesteld en met de achterban besproken. De grootste zorg voor een ‘schone’ teelt ligt in het voorkómen dat ziekteverwekkers de teeltcel binnenkomen. Inbreng is mogelijk via compost, luchtstromen, mensen en insecten.
Een groot aantal risicofactoren is geïdentificeerd, die van invloed kunnen zijn op de ziekte druk op teeltbedrijven. De risicoperceptie verschilt per teler. Momenteel wordt een matrix ontwikkeld om de invloed van risico factoren op diverse ziekte en plagen vast te stellen. Dit om statistisch de kwantitatieve ziektedruk te verbinden aan de risicofactoren.
Daarnaast wordt bezien op welke wijze de instroom en bestrijding van ziekteverwekkers nog beter in de hand kan worden gehouden. Zo is onderzoek opgezet naar vermindering van infectie met luchtionisatie. Tevens zijn desinfectiemiddelen van een natuurlijke oorsprong onderzocht. De resultaten zijn veelbelovend en het traject voor praktijkintroductie wordt momenteel bekeken.
Een aantal lopende en recent afgeronde PT onderzoeksprojecten:
13833: Vermindering infectie door luchtionisatie
13750: Toepassing van 2 desinfectiemiddelen
13749: Toepassing van UVc
13667: Schoon en middelen vrij
13276: Niet lineaire spectrale imaging (STW project)
Betere benutting van teeltmedium
Een betere benutting van compost leidt tot een hogere kilogram opbrengst. Behoud van kwaliteit is daarbij uiteraard een must. De watergift vormt in de teelt een cruciale factor. Door met slangen het water direct in de compost te brengen is aangetoond dat hogere opbrengsten mogelijk zijn. In vervolgonderzoek, met directe sturing van water, voedingsstoffen en temperatuur, worden de mogelijkheden en technische uitvoerbaarheid verder bestudeerd voor een nog betere benutting van de compost met productie van kwalitatief goede champignons. Daarbij wordt ook ingespeeld op de toestand van de compost tijdens de teelt, onder andere in relatie tot de wateropname.
In een aanpalend door LNV gefinancierd onderzoek wordt kennis opgedaan van de teelt op een alternatief substraat. Deze kennis wordt ook benut om tot een beter inzicht te komen bij de teelt van champignons, die op traditionele wijze is geteeld. Beschikbare data uit eerder onderzoek wordt opnieuw gebruikt en gecombineerd met inzichten en resultaten uit recent onderzoek. Dit alles leidt tot nieuwe teeltadviezen met mogelijk ook technische innovaties.
Een aantal lopende en recent afgeronde PT onderzoeksprojecten:
13408: Compost als modelsysteem
13887: Data teeltsystemen
13073: Optimale vochtvoorziening uitgroeiende champignons
Energie
Energiebesparing en energieneutraal telen zijn op dit moment belangrijke items. Overheid en bedrijfsleven hebben doelstellingen vastgelegd in het convenant ‘Schoon en Zuinig’. De tuinbouwsector moet in 2020 klimaatneutraal telen. Ook de paddenstoelensector is hierbij betrokken (vervolg op meerjarenafspraak energie 2007 – 2011) met afspraken over de reductie van energiegebruik en toepassing van duurzame energie:
– jaarlijkse energiebesparing van 2% (t/m 2020);
– reductie van 30% broeikasgassen in 2020 t.o.v. 1990;
– aandeel duurzame energie van 20% t.o.v. totale energieverbruik in 2020.
De Stuurgroep “schoon en zuinig paddenstoelen” heeft, met het oog op een klimaatneutrale paddenstoelenteelt in 2020, onderzoek laten uitvoeren naar energiezuinige maatregelen voor de paddenstoelenteelt. Doel van dit onderzoek was, te komen tot maatregelen, die ondernemers kunnen nemen voor een meer energiezuinige teelt. Uit dit onderzoek kwamen drie pakketten met energiebesparende maatregelen voor de paddenstoelenteelt naar voren.
Een aantal lopende en recent afgeronde PT onderzoeksprojecten:
12323.09 Thermische verwerking champost
12323.10 Haalbaarheid benutting restwarmte
12323.11 Klimaat managementsysteem champignonteelt
12323.12 Energiezuinig paddenstoelbedrijf anno 2010
Nieuwe producten
Naast de bekende producten en rassen hebben telers en consumenten wensen voor nieuwe en kwalitatief betere producten. Veredeling van huidige rassen en ook het kweekbaar maken van moeilijk of niet te telen soorten behoren tot de mogelijkheden.
Door inzet van nieuwe technieken en inzichten o.a. op genetisch niveau bij paddenstoelen zijn recent grote sprongen vooruit gemaakt. Daarnaast is, mede met inzet van PT middelen, al jaren gewerkt aan een collectie van paddenstoelen en ziekteverwekkers. Deze collectie vormt een goede basis voor nader onderzoek bij het ontwikkelen van nieuwe producten. Zo wordt momenteel in een groot onderzoek bezien hoe men minder kwetsbare champignonsoorten kan veredelen. Dit onderzoek is tot stand gekomen mede met bijdrage door de sector via het PT. Om de consument te bedienen en centraal te stellen is de sector steeds op zoek naar nieuwe uitdagingen. In de wereld om ons heen ontstaan nieuwe initiatieven, ook door met consumenten samen te werken aan productverbetering en – vernieuwing. Voor de paddenstoelensector is het de vraag of samenwerking tussen producent en consument ook tot relevante productvernieuwingen kan leiden? Onderzoek geeft een goed inzicht in de ontwikkelingen in het aankoopgedrag van paddenstoelen door consumenten. Desondanks is de sector (nog) te weinig of niet in staat geweest om voor de consument relevante vernieuwingen door te voeren. Het assortiment paddenstoelen is breder dan een aantal jaren geleden maar de groep kopers is relatief klein. Vanuit PT zijn vorig jaar stappen gezet om de wensen en behoeften van de consument bij dit proces te betrekken.
Een aantal lopende en recent afgeronde PT onderzoeksprojecten:
13407: Opzetten collectie pathogenen
12813: Rassen voor houdbaarheid en verminderde kneus
14340: Voorstudie Paddenstoelbedrijf van de toekomst
Fundamentele onderzoeksprojecten met inzet van universiteiten en promovendi
Het PT is de afgelopen jaren intensief betrokken bij de opzet en uitvoering van een aantal nieuwe fundamentele onderzoeksprojecten. In deze projecten wordt kennis opgedaan om uiteindelijk in de teelt van paddenstoelen grote stappen vooruit te kunnen maken. De laatste jaren zijn, door samenwerking met de universiteiten van Utrecht en Wageningen, een aantal nieuwe projecten tot stand gekomen. Dit onderzoek biedt nieuwe inzichten en kansen, die in de nabije toekomst bruikbaar zijn. Zowel in de huidige teelt en producten als mogelijk ook in de teelt van nieuwe producten.
Het PT is bij een aantal van deze onderzoeken betrokken in begeleidingscommissies. Met een relatief kleine bijdrage vanuit de sector, opgebracht via het PT, is een veelvoud aan overheidsmiddelen beschikbaar gekomen om een aantal onderzoekers en promovendi op het onderzoek van paddenstoelen in te zetten. De inzet van de sector heeft ertoe geleid dat het vliegwiel voor grootschalig onderzoek verder is aangezwengeld.
Masterswitches (STW Utrecht)
In dit onlangs afgerond promotie onderzoek zijn de mogelijkheden bezien om de teelt te reguleren en ‘just in time’ de productie op te zetten op de plaats waar dat ook gewenst is. Inmiddels zijn hoopvolle resultaten opgeleverd met ook patenteerbare producten.
Dit aflopende en succesvolle STW project krijgt binnenkort een vervolg met een nieuw op te zetten STW project: ‘Control of mushroom formation’. In dit vervolgonderzoek worden verdere stappen gezet om de systematiek beschikbaar te krijgen als bruikbare methode in de teelt van champignons.
Control of Verticillium (STW Utrecht)
De vraag in dit onderzoek is hoe de schimmel Verticillium slim kan worden bestreden? Diverse natuurlijke stoffen zijn in dit onderzoek onderzocht op hun mogelijke bestrijdingseffect. Inmiddels is een interessante en bruikbare optie op laboratorium niveau als zeer geschikt naar voren gekomen. Deze is met inzet van PT middelen onlangs met positief resultaat op praktijkschaal verder uitgetest. Wellicht is het beoogde middel ook inzetbaar voor het bestrijden van sommige andere schadelijke schimmels in de teelt van paddenstoelen en wellicht ook in andere teelten. Dit zal voor de sector een grote sprong voorwaarts betekenen op de weg naar een teelt zonder inzet van chemische hulpmiddelen.
Niet lineaire spectrale imaging (STW Utrecht)
Met de toekenning van de landelijke Simon Stevin prijs voor het onderzoek in Utrecht is de mogelijkheid binnen handbereik gekomen om een ander STW promotieonderzoek speciaal voor paddenstoelen op te zetten. Dit met de aanschaf van een zeer geavanceerd en ook erg duur apparaat: niet lineaire spectrale imaging (NL-SI). De aanschaf ervan bleek met deze grote geldprijs mogelijk. Het onderzoeksdoel in dit, met medewerking van het PT, opgezette project is om de groei en ontwikkeling van paddenstoelen te bestuderen. In de toekomst kan ook de eventuele aanwezigheid van pathogenen in de teelt bij verdere optimalisering en met afgeleide hulpmiddelen van NL-SI worden nagegaan.
Beoogde resultaten in dit onderzoek zijn o.a. spectrale vingerafdrukken van paddenstoelen, die karakteristiek zijn voor:
– goede kwaliteit broed
– paddenstoelen in verschillende ontwikkelingsstadia
– paddenstoelen, die al dan niet zijn geïnfecteerd
– geoogste paddenstoelen met een bepaalde versheid
Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar rasspecifieke fingerprints evenals spectra, die de doorgroeiing van compost en dekaarde weergeven. Met de voortschrijdende techniek is op termijn mogelijk ook een apparaat beschikbaar om snel gegevens over het voorkomen van bepaalde ziekten in de teeltcel na te gaan. Ook informatie over oogsttijdstip en product aflevering komen daarbij in beeld.
Verbetering compost (STW Utrecht)
Welke suikers zijn nodig in de teelt en welke worden gebruikt vanuit de compost? Hoe is het compostmedium zodanig te stimuleren en te veranderen, alsmede welke stoffen zijn wellicht toe te voegen, zodat meer wordt opgenomen uit de kompost en een beter rendement wordt bereikt? De mogelijkheid bestaat dat met de resultaten vervolgens in de veredeling hierop kan worden ingespeeld. Dit project is tot stand gekomen na afstemming tussen PT en PAC met de universiteit van Utrecht en Wageningen. Daarop zijn door prof. Wosten uit Utrecht voorbereidingen getroffen en door het PT overlegrondes georganiseerd met afgevaardigden uit de sector. Het initiatief is vervolgens door kompostbedrijven overgenomen. Daarbij is ook de totale financiering, die vanuit de sector voor dit project nodig was, geregeld. Voor meer informatie over deze STW projecten klik hier.
Waste to Resource (STW, Wageningen)
PRI start een STW project op samen met de Animal Science Group (WUR) en TU Delft in kader van STW call: Waste to Resource. Onderzoek wordt verricht naar mogelijke opwaardering van organische reststromen met schimmels, door beschikbaar komen van (hemi)cellulose. In aansluiting worden met PT middelen de mogelijkheden nagegaan voor champost:
– Om restcellulose met andere schimmels vrij te maken;
– Of lignine uit champost een interessante bron is voor andere producten;
– Of champost, bijgemengd in andere reststromen, effect heeft op doorgroeiing en afbraak van lignine;
– Wat doen de champignon met lignine in de compost.
Om een en ander aan elkaar te koppelen is mede met PT middelen een project opgestart met medefinanciering van de overheid voor de Kwekerij van de toekomst.
Een verkenning vindt plaats voor aanpak van een fundamenteel herontwerptraject voor de paddenstoelensector in Nederland vanuit potentiële kansen, die er zijn om winst te boeken op economie, ecologie en (sociale) duurzaamheid.
Markt voor champost
Champost is de laatste jaren een belangrijke kostenpost voor teeltbedrijven. Diverse alternatieve aanwendingsmogelijkheden van champost zijn door de sector o.a. met medefinanciering van het PT geïnventariseerd. Daarbij zijn mogelijkheden bezien de champost als grondstof in te zetten voor o.a. papier, karton, verpakking- en bouwmaterialen, voer voor wormen en insecten en opwaardering, met bepaalde toevoegingen, als verbetermiddel voor open grondteelten. Vervolginitiatieven zijn daarna opgepakt.
Met behulp van PT middelen is door onderzoek aangetoond dat champost in principe bruikbaar is om, met bepaalde toevoegingen, ziekteverwekkers in de akkerbouw en vollegrondsgroenteteelt te bestrijden. Door toevoegingen van z.g. antagonisten aan de champost is deze in principe voor de ziektebestrijding in andere teelten in te zetten.
Ook hergebruik van kompost wordt momenteel (privaat) onderzocht. Aansluitend hieraan wordt momenteel met PT middelen preventieve behandeling van dekaarde met microflora tegen Trichoderma en bacterievlekken onderzocht.
Een aantal lopende en recent afgeronde PT onderzoeksprojecten:
13555: Markt voor champost
14340: Champost als biobased product
Jan Vink
Onderzoekcoordinator Productschap Tuinbouw
